Χανιά. Η υλική μήτρα των άυλων στο έργο του Μαρκαντωνάκη (από την Πέπη Ριγοπούλου)

Χανιά. Η υλική μήτρα των άυλων στο έργο του Μαρκαντωνάκη.  

Καλλιόπη (Πέπη) Ριγοπούλου

Ομότιμη καθηγήτρια ΕΚΠΑ

Ιστορία και Θεωρία Τέχνης και Πολιτισμού

Συγγραφέας

Το παρόν άρθρο αναρτήθηκε ως προσωπική αφιέρωση από την Πέπη Ριγοπούλου, ομότιμη καθηγήτρια ΕΚΠΑ στο πλαίσιο βράβευσης του Γ. Μαρκαντωνάκη με το βραβείο ΠΟΛΥΜΝΙΣ ΚΑΛΛΙΕΠΟΥΣΑ τιμής ένεκεν για την προσφορά του στην ανάπτυξη των εικαστικών τεχνών στο νησί της Κρήτης και ευρύτερα.

Πως θα μπορούσε να παρουσιάσει κανείς με  λίγα  λόγια τον εικαστικό Γιάννη Μαρκαντωνάκη; Να μιλήσει για τις πολυετείς σπουδές του γλυπτικής και τους δασκάλους του στην Ανωτάτη Σχολή Καλών  Τεχνών; Σπουδές που του προσέφεραν τα γερά θεμέλια για ότι δημιούργησε στο πεδίο της γλυπτικής και της ζωγραφικής, των εγκαταστάσεων, των χάπενιγκς, των περφόρμανς και των άλλων δράσεων όπου αφιερώθηκε; Να αναφερθεί στο δικό του μακρό διδακτικό έργο, ένα έργο μύησης  στους  ανεξάντλητους  τόπους της εικόνας; 

Από όλα αυτά θα απομονώσω την πολλαπλή σχέση του με τα  Χανιά, την γενέθλια πόλη, όπου είχα πρόσφατα την χαρά να συναντηθώ μαζί του με την ευκαιρία μιας ακόμα από τις πολλές εκθέσεις του  με τίτλο «Ενσωμάτωση, ικεσία και απειλή» . Αν και το έργο του έχει υπερβεί τα σύνορα της Κρήτης και της Ελλάδας,  η πόλη των Χανίων βρίσκεται σχεδόν πάντοτε στην καρδιά των όσων έκανε και συνεχίζει να κάνει: Από το δημιουργικό, διδακτικό και διοικητικό έργο στο πεδίο των εικαστικών και του χορού αλλά και τις συμβολές στην Ιστορία και την θεωρία της Τέχνης απομονώνω ενδεικτικά την διεύθυνση του Εικαστικού Εργαστηρίου Δήμου Χανιών του ΥΠΠΟ και αυτήν του Διεθνούς Φεστιβάλ Χορού του Δήμου Χανίων. Και από το επικοινωνιακό πεδίο, τις σταθερές δημοσιογραφικές του παρεμβάσεις με πάνω από χίλια άρθρα στα «Χανιώτικα Νέα».

Η σχέση του Γιάννη με την πόλη του αποτυπώνεται όμως ίσως πιο εμβληματικά από την δημόσια παρουσία έργων του που συνομιλούν με την Ιστορία του τόπου του, που είναι και ιστορία με τα τραύματα και τα επιτεύγματα της Ελλάδας. Θα αναφερθώ σε τρία βραβευμένα δημόσια έργα του στον δημόσιο χώρο της πόλης των Χανίων: Το πρώτο είναι το «Μνημείο πεσόντων αεροπόρων».  Στο έργο αυτό αποτυπώνεται  το μοτίβο του ζεύγους αντιθέτων πτήση/ πτώση, που συμβολοποιείται  στα σχετικά όνειρα τα οποία έχει μελετήσει η ψυχανάλυση, όσο και – κατ’ εξοχήν στον αρχαίο μύθο για την πτήση του Ικάρου με τα φτερά που έτευξε για χάρη του ο Δαίδαλος και την  πτώση του, οφειλόμενη στο ότι ξεπέρασε υβριστικά τα όρια, πλησιάζοντας τον Ήλιο.  Μύθο που μοιάζει να έχει εμπνεύσει  τον αναγεννησιακό οραματιστή της αεροπλοΐας αλλά και  άλλους νεώτερους εικαστικούς δημιουργούς. Το δεύτερο είναι το «Μνημείο των Πεσόντων Λακκετών» όπου αποτυπώνει την ιστορική διαδρομή  τριών γενεών από τους Λάκκους σε διάλογο με ένα μεγάλο ιστορικό κείμενο, τον Επιτάφιο του Περικλή από την Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου του Θουκυδίδη,  στο οποίο  περισσότερο και από τους ένδοξους προγόνους, υμνείται το παρόν της κλασικής πόλεως των Αθηνών. Το τρίτο μνημείο του Γιάννη Μαρκαντωνάκη  που  είναι αφιερωμένο στην Κρητική εξέγερση για την Ένωση που συνέπεσε με τον ατυχή ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897  βρίσκεται  στους τάφους των Βενιζέλων.  Σε αυτό συλλαμβάνει, σε μια εικόνα υψηλού πανελλήνιου αλλά και πανανθρώπινου συμβολισμού,  την στιγμή που ο αγωνιστής Σπύρος Καγιαλές υποκατέστησε με το κορμί του τον ιστό της σημαίας που είχε σπάσει από τον βομβαρδισμό  των Δυνάμεων που εναντιώνονταν στην εξέγερση. 

Σε αυτά τα έργα του Δημόσιου χώρου  και  στο τεράστιο άλλο εικαστικό του έργο, πολύμορφο, εναλλακτικό, διαδραστικό  και προπάντων μοναδικό, μπορούμε να προσθέσουμε  άλλο  ένα εν εξελίξει, που θα λέγαμε  ότι είναι ο «Καμβάς της Πόλης», ένας Χάρτης των Χανίων με  99 σημεία αναφοράς, ένας καμβάς της πόλης  όπου  υφαίνονται οι ιστορίες  της.

Η προσφορά του Μαρκαντωνάκη περιλαμβάνει ένα πολύμορφο αλλά και αδιάσπαστο σύνολο που συνθέτουν η συνολική ματιά στην τέχνη, η παρέμβαση στα γεγονότα, ο ανάπλους στην Ιστορία. Πλοηγοί του στην πορεία αυτού του δημιουργού που εμπνέεται από τις πινακοθήκες αλλά και από τις βιβλιοθήκες μεταξύ άλλων ο Σαρτρ, ο Καμύ ο Κάφκα, ο Μπένγιαμιν  και ίσως περισσότερο τα εκατοντάδες όνειρά και οι καθημερινές του σημειώσεις που επιμένει να καταγράφει. Νιώθω ωστόσο ότι τα Χανιά ως πόλη της μνήμης και της ζωντανής παρουσίας παραμένουν η υλική μήτρα που γεννά και τρέφει τα άυλα.